Alles over micronutriënten

Voor het laatst aangepast op 28 Maart 2024

Micronutriënten behoren tot de belangrijkste groepen voedingsstoffen die ons lichaam nodig heeft. Hoewel ze geen energiebron zijn, zijn ze onmisbaar voor een goede werking van ons lichaam.

Maar wat zijn deze krachtige kleine voedingsstoffen? Waarom zijn ze goed voor ons en hoe kunnen we ze in onze voeding opnemen? Lees verder om te ontdekken wat ze doen, naast het goed laten functioneren van ons lichaam.
 

Wat zijn micronutriënten?

Micronutriënten zijn essentiële voedingsstoffen die het lichaam niet zelf kan aanmaken, zoals vitamines, mineralen en sporenelementen. Dit maakt hun aanvoer via de voeding noodzakelijk. Hoewel de hoeveelheid die het lichaam van deze elementen nodig heeft kleiner is dan die van macronutriënten, zijn ze net zo belangrijk [1].


micronutrients
 

 

Waarom zijn micronutriënten goed voor je?

Micronutriënten spelen verschillende rollen in het lichaam, zoals het ondersteunen van cellulaire functies, neurotransmissie, vochtbalans en weefselstructuur. We zullen de functies van elke micronutriënt afzonderlijk bespreken, samen met de bronnen waaruit ze kunnen worden verkregen en de hoeveelheden die in onze producten aanwezig zijn, in verhouding tot de door EFSA vastgestelde dagelijkse aanbevolen innames voor een gemiddelde volwassene.

Een belangrijke term die we willen definiëren voordat we beginnen, is biologische beschikbaarheid. Voor een voedingsstof om een gezondheidsvoordeel te hebben, moet deze de initiële stadia van de spijsvertering overleven om het specifieke absorptiepunt in het lichaam te bereiken waar het kan worden gebruikt. De hoeveelheid van een voedingsstof die uit de voeding wordt opgenomen en door het lichaam wordt gebruikt voor normale functies, wordt biologische beschikbaarheid genoemd.


factors of bioavailability
 

 

Vitaminen

Vitaminen worden ingedeeld in twee groepen, afhankelijk van hun oplosbaarheid: vetoplosbaar en wateroplosbaar.

Vetoplosbare vitaminen zijn A, D, E en K, terwijl wateroplosbare vitaminen de B-complexvitaminen en vitamine C omvatten.[1].

 

Vetoplosbare vitaminen

Vitamin A (retinyl acetate)

Er zijn twee vormen van vitamine A die in onze voeding voorkomen: voorgevormde vitamine A en provitamine A. Voorgevormde vitamine A komt voornamelijk voor in dierlijke producten zoals zuivel, vis, vlees (vooral lever) en verrijkte granen. De meeste provitamine A komt uit groene bladgroenten, oranje en gele groenten, tomatenproducten, fruit en sommige plantaardige oliën [3].

Vitamine A wordt opgeslagen in de lever totdat het nodig is. De metabolieten van vitamine A zijn essentieel voor het gezichtsvermogen, de immuunfunctie, de epithele barrière en celdifferentiatie. Dit laatste betekent dat cellen worden omgezet in gespecialiseerde cellen die beter een specifieke functie kunnen uitvoeren [4-5].
 

Vitamine D (toegevoegd als cholecalciferol) 

Vitamine D is nodig bij mensen en andere gewervelde dieren om de calciumspiegels in het bloed stabiel te houden, wat essentieel is voor een gezond skelet, cellulaire functies en spiercontractie [6]. Deze vitamine komt van nature voor in zeer weinig voedingsmiddelen, waardoor veel producten verrijkt zijn met deze belangrijke voedingsstof. Vitamine D wordt ook in het lichaam aangemaakt wanneer ultraviolette stralen van zonlicht de huid raken en zo de synthese ervan op gang brengen.

Interessant feit: Vitamine D verkregen uit blootstelling aan de zon, voedsel en supplementen is biologisch inactief en moet daarom twee chemische reacties (hydroxylaties) in het lichaam ondergaan om geactiveerd te worden.

vitamin D

Vitamine D is te vinden in het vlees van vette vis, runderlever, kaas en eidooiers, voornamelijk in de vorm van vitamine D3, de meest biologisch beschikbare vorm. In sommige paddenstoelen komt vitamine D2 voor, en in verrijkte voedingsmiddelen zoals de producten van Jimmy Joy, die vitamine D3 uit korstmos bevatten, een veganistische bron afkomstig van algen en cyanobacteriën [7].

Vitamine E (toegevoegd als DL-alfa-tocoferylacetaat)

Vitamine E (of α-tocoferol) is essentieel in het menselijk lichaam vanwege zijn antioxiderende werking, die de schadelijke effecten van vrije radicalen voorkomt. Vrije radicalen kunnen worden gevormd tijdens normale interne processen in onze cellen en weefsels (bijvoorbeeld mitochondriale activiteit), maar ook door externe bronnen (zoals sigarettenrook). Deze vrije radicalen hebben een ongepaard elektron en zoeken naar stabiliteit door een ander elektron uit hun omgeving te halen. Problemen ontstaan wanneer vrije radicalen elektronen stelen van belangrijke celmoleculen zoals DNA of eiwitten, waardoor deze hun stabiliteit verliezen. Dit kan leiden tot wijzigingen in de DNA-sequentie en mogelijke mutaties [8-10].

Vitamine K (menaquinone-7)

Bloedstolling kan het verschil maken tussen leven en dood. Het stollingsproces kan binnen enkele seconden plaatsvinden en is een complex proces waarbij eiwitten en mineralen betrokken zijn. Vitamine K is nodig voor de activering van enkele eiwitten die betrokken zijn bij de stolling. Naast deze functie is vitamine K ook betrokken bij de stofwisseling van boteiwitten, wat zorgt voor een goede botdichtheid [10].

Vitamine K bestaat in twee vormen: K1, ook wel fylochinon genoemd, en K2, ook wel menaquinonen (MK) genoemd. Vitamine K2 MK7 heeft een groot effect op de gezondheid van de botten en heeft een langere halfwaardetijd dan K1, wat resulteert in een hogere biologische beschikbaarheid [11]. Daarom hebben we voor deze vorm van vitamine K gekozen in onze producten.
 

Wateroplosbare vitaminen 

Vitamine C (toegevoegd als ascorbinezuur) 

Vitamine C speelt drie belangrijke rollen in het lichaam. Ten eerste werkt het als antioxidant, vergelijkbaar met vitamine E, en beschermt het het lichaam tegen vrije radicalen in cellen en lichaamsvloeistoffen, en in de darm, waar het ijzeroxidatie voorkomt. Daarnaast is vitamine C nodig voor de synthese van collageen, een structureel eiwit in cellen. Bovendien stelt vitamine C de synthese van andere belangrijke verbindingen zoals vetzuurtransporters (carnitine), neurotransmitters (serotonine) en hormonen (thyroxine) mogelijk [10]. Het lichaam kan vitamine C niet goed opslaan, dus het moet regelmatig aangevuld worden [12].

vitamin C
 

De groep van B-vitaminen is belangrijk voor het verkrijgen van energie uit macronutriënten om je lichaam van brandstof te voorzien. Verschillende B-vitaminen fungeren als cofactoren en helpen enzymen hun werking effectief uit te voeren [10].


Thiamine (toegevoegd als thiamine-mononitraat) 

Ook bekend als vitamine B1, helpt bij het verkrijgen van energie uit macronutriënten door deel uit te maken van een co-enzym dat deelneemt aan de omzetting van pyruvaat naar acetyl-coA. Bovendien is deze vitamine aanwezig in zenuwcelmembranen en ondersteunt het de activiteit van neuronen en spieren [10].


Riboflavine (toegevoegd als riboflavine) 

Ook bekend als vitamine B2, helpt het voedsel om te zetten in bruikbare energie, ondersteunt het verschillende antioxiderende enzymen en is het betrokken bij de stofwisseling van vetten, medicijnen en steroïden [10]. Riboflavine wordt gemakkelijk afgebroken bij blootstelling aan licht, een van de redenen waarom we onze klanten aanmoedigen onze producten op een koele, droge plaats te bewaren.


Niacine (toegevoegd als niacinamide) 

Ook bekend als vitamine B3, werkt het op een vergelijkbare manier als riboflavine. Daarnaast beschermt een van de vormen tegen neurologische degeneratie [10]. Sommige studies hebben aangetoond dat niacine de cholesterolwaarden kan verbeteren, waarbij het voorgeschreven wordt om het high-density lipoproteïne (HDL) cholesterol te verhogen — het "goede" cholesterol dat helpt low-density lipoproteïne (LDL), het "slechte" cholesterol, uit je bloedbaan te verwijderen [13].

bad cholesterol vs good cholesterol
 

Vitamine B6 (toegevoegd als pyridoxine hydrochloride) 

Deze vitamine is belangrijk voor de stofwisseling. Specifieker, vitamine B6 is essentieel voor de afbraak en opbouw van aminozuren, de bouwstenen van eiwitten in het menselijk lichaam. In lijn hiermee stimuleert vitamine B6 de productie van essentiële hormonen die nodig zijn voor groei. Daarnaast draagt deze vitamine bij aan het goed functioneren van het immuunsysteem, het zenuwstelsel en de bloedproductie [14,15].

Folaat/Foliumzuur (toegevoegd als foliumzuur) 

Folaat is een algemene term die verwijst naar zowel natuurlijke folaten in voedsel als foliumzuur, de synthetische vorm die wordt gebruikt in supplementen en verrijkte voeding. Interessant is dat de biologische beschikbaarheid van foliumzuur hoger is gebleken dan die van natuurlijke folaten, vanwege de structuur en de absorptieplaats [16, 17].

Folaat is cruciaal in het metabolisme van DNA-onderdelen en verschillende aminozuren, evenals in ontwikkelingsreacties genaamd methylatie. Klinkt dat bekend? Zo niet, geen zorgen! We weten dat dit een vreemd woord is, maar het enige belangrijke dat je moet weten, is dat deze reacties nodig zijn voor de cellen in ons lichaam om zich te ontwikkelen en te overleven tijdens de verschillende processen waaraan ze deelnemen.

De co-enzymvorm van deze vitamine maakt deel uit van een enzymatisch complex dat vitamine B12 in staat stelt om in een van zijn co-enzymvormen te worden omgezet, zodat het vervolgens zijn activiteit kan uitvoeren. Wat een mooie keten van reacties, toch? (zie vitamine B12 hieronder) [10]. Het is vooral belangrijk om voldoende folaat binnen te krijgen tijdens de zwangerschap, aangezien folaatdeficiëntie tijdens de zwangerschap kan leiden tot neurale buisdefecten [18].

Vitamine B12 (toegevoegd als cyanocobalamine) 

DNA bevat alle informatie die nodig is om je lichaam op te bouwen en te onderhouden. Daarom is het belangrijk om je DNA in goede staat te houden. DNA bestaat uit vier bouwstenen: A (adenine), T (thymidine), C (cytosine) en G (guanine). Vitamine B12 is cruciaal voor de synthese van deze bouwstenen. Met name vitamine B12 in de vorm van methylcobalamine, samen met folaat, maakt de synthese van thymidine (T) mogelijk [18, 19].

vitamin B12
 

We kiezen voor cyanocobalamine geproduceerd door fermentatie omdat het perfect past bij ons beoogde gebruik. Een passende overdosis gebaseerd op de biologische beschikbaarheid van verschillende vitaminevormen is 2-4 keer meer dan de vastgestelde adequate inname (die 4 µg is voor B12) zonder de bovenlimieten te overschrijden indien vastgesteld [20,21,22].

Biotine (toegevoegd als biotine) 

vitamin B7
 

Ook bekend als vitamine B7, draagt het in zijn co-enzymvorm geactiveerd kooldioxide, wat relevant is voor het verkrijgen van energie uit macronutriënten. Bovendien speelt biotine een structurele rol in haar- en nagelcellen, helpt het bij de synthese en absorptie van vetzuren en aminozuren, en helpt het bij de regulering van celsignalering. Een veelzijdige speler dus! [10, 24]

Pantotheenzuur (toegevoegd als calcium D-pantothenaat)

Ook bekend als vitamine B5, vormt het een deel van co-enzym A, dat betrokken is bij vele stofwisselingsroutes. Hierdoor is pantotheenzuur betrokken bij de synthese van lipiden, hemoglobine, neurotransmitters en steroïde hormonen [10].


vitamin B5
  

 

Mineralen

De essentiële mineralen die we zullen behandelen, zijn kalium, calcium, fosfor, magnesium, natrium, ijzer en zink [1].


Kalium (toegevoegd als een complex van kaliumfosfaat en kaliumchloride) 

Kalium is essentieel voor het handhaven van de elektrolyt- en vochtbalans, evenals de celintegriteit. Het werkt samen met natrium om verschillende fysiologische processen te reguleren. Kalium speelt een centrale rol bij spiercontractie, het handhaven van de bloeddruk en zenuwtransmissie [10, 25].

potassium
 

Chloride (toegevoegd als kaliumchloride)

Chloride helpt de normale vocht- en elektrolytenbalans te behouden en is een onderdeel van maagzuur dat nodig is voor een goede spijsvertering [10].


Natrium (toegevoegd als kaliumchloride en natriumchloride) 

Natrium helpt bij het handhaven van de zuur-base balans en is essentieel voor de zenuwimpulsgeleiding en spiercontractie. De zuur-base balans wordt gehandhaafd in de nieren, die waterstofionen (H+) uitscheiden in ruil voor natriumionen (Na+) [10].

Overmatige hoeveelheden natrium maken het echter moeilijk voor de nieren om de grote hoeveelheden natrium die worden geconsumeerd bij te houden. Dit resulteert in het vasthouden van extra water door het lichaam om te verdunnen, wat leidt tot een verhoogd bloedvolume en een hogere druk op de bloedvaten [26]. Daarom zorgen we ervoor dat onze producten je niet meer zout leveren dan nodig is. In dit geval is minder meer.


Calcium (toegevoegd als calciumcarbonaat) 

calcium
 

In het lichaam zit 99% van het calcium in de botten en tanden. De resterende 1% bevindt zich in de lichaamsvloeistof. Dit mineraal heeft twee primaire functies binnen de calciumreserve van het lichaam. Ten eerste vormt het een relevant deel van de botstructuur. Ten tweede fungeert het als een reserve voor het handhaven van optimale calciumspiegels in lichaamsvloeistoffen. Voorbeelden van de rol van calcium in het lichaam zijn het handhaven van een normale bloeddruk, het deelnemen aan het bloedstollingsproces en het vrijgeven van ontspannende factoren vanuit de bloedvaten [10].


Fosfor (toegevoegd als ferric pyrophosphate, magnesium- en kaliumfosfaat) 

Fosfor is wijdverspreid in het lichaam, voornamelijk aanwezig in botten en tanden, maar ook in alle cellen, bijvoorbeeld als onderdeel van DNA of RNA. Het speelt een rol bij het verkrijgen van energie uit macronutriënten door deel uit te maken van ATP, de energiemolecuul van cellen. Bovendien maakt het deel uit van fosfolipiden, belangrijke structurele componenten van het celmembraan [10].


Magnesium (toegevoegd als magnesiumfosfaat)

Dit mineraal helpt de gezondheid van de botten te behouden en is ook nodig voor het verkrijgen van energie voor de cellen. Het is bijvoorbeeld vereist voor het gebruik van glucose door het lichaam en voor de synthese van vitamines, eiwitten en vetten [10].


IJzer (toegevoegd als ferric pyrophosphate) 

Iron for oxygen transport
 

IJzer is belangrijk vanwege de moleculen die het vormt, zoals hemoglobine. Zonder ijzer zou hemoglobine niet bestaan, en zonder hemoglobine zou zuurstof niet door het bloed naar alle delen van ons lichaam worden vervoerd. Het vormt ook een onderdeel van myoglobine, dat dezelfde functie heeft als hemoglobine, maar zuurstof naar de spieren brengt. Daarnaast ondersteunt ijzer de gezondheid van cognitief weefsel [27].


Zink (toegevoegd als zinkgluconaat) 

zinc for healing
 

Zink speelt vele belangrijke rollen in het lichaam. Het is bijvoorbeeld betrokken bij wondgenezing, immuunreacties, het transport van vitamine A, de vorming van sperma en de normale ontwikkeling van de foetus. Zink speelt ook een sleutelrol in het behoud van het gezichtsvermogen en is in hoge concentraties aanwezig in het oog. Tekorten aan zink kunnen leiden tot visuele veranderingen, en ernstige tekorten kunnen veranderingen in het netvlies veroorzaken (het deel van het oog waar beelden worden gefocust) [29].



Sporenelementen 

Onder de sporenelementen zijn de essentiële: koper, chroom, mangaan, molybdeen, selenium en jodium [1].

Koper (toegevoegd als kopersulfaat of kopergluconaat)

Koper is nodig voor de vorming van hemoglobine, dat zoals eerder vermeld, relevant is voor het transport van zuurstof in het bloed naar de verschillende cellen in het lichaam. Bovendien is het een component van vele enzymen die betrokken zijn bij verschillende stofwisselingsprocessen [10].

Mangaan (toegevoegd als mangaansulfaat of mangaangluconaat)

Mangaan is betrokken bij botvorming en fungeert als een cofactor van verschillende enzymen, wat betekent dat het enzymen helpt hun functies uit te voeren. Door enzymen te helpen, is mangaan betrokken bij de stofwisseling van aminozuren, cholesterol, glucose en koolhydraten. Mangaan speelt ook een rol bij bloedstolling en hemostase in samenwerking met vitamine K [30, 31].


Selenium (toegevoegd als natriumseleniet) 

selenium
 

Selenium reguleert schildklierhormonen, die essentieel zijn voor de ontwikkeling en differentiatie van cellen in het lichaam, evenals voor de regulatie van de stofwisseling van eiwitten, vetten en koolhydraten. Bovendien maakt selenium deel uit van enzymen die cellen beschermen tegen oxidatie, wat helpt bij het behoud van de algehele gezondheid van de cellen [10].


Chroom (toegevoegd als chroomchloride of chroompicolinaat)

Chroom versterkt de werking van insuline, waardoor het betrokken is bij de glucosehuishouding. Insuline is cruciaal voor de stofwisseling en opslag van koolhydraten, vetten en eiwitten in het lichaam. Chroom lijkt ook direct betrokken te zijn bij de stofwisseling van koolhydraten, vetten en eiwitten, maar er is meer onderzoek nodig om het volledige scala van zijn rollen in het lichaam te bepalen [32].

chromium
 

Molybdeen (toegevoegd als natriummolybdaat)

Molybdeen fungeert als een cofactor van verschillende enzymen, wat betekent dat het enzymen helpt hun activiteit uit te voeren [10].

Jodium (toegevoegd als kaliumjodide)

Jodium is een component van schildklierhormonen, die essentieel zijn voor de ontwikkeling en differentiatie van cellen in het lichaam, evenals voor de regulatie van de stofwisseling van eiwitten, vetten en koolhydraten [10]. Schildklierhormonen zijn ook nodig voor de juiste ontwikkeling van het skelet en het centrale zenuwstelsel bij foetussen en zuigelingen [29].

Al onze maaltijden bevatten per portie minstens 20% van de door EFSA vastgestelde dagelijkse aanbevolen hoeveelheden!

 

Bronnen

  1. Shergill-Bonner, R., Micronutrients. Paediatrics and Child Health, 2017. 27(8): p. 357-362.
  2. Nutrient bioavailability: Getting the most out of food: (EUFIC). Eufic.org. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://www.eufic.org/en/food-today/article/nutrient-bioavailability-getting-the-most-out-of-food.
  3. Office of Dietary Supplements - Vitamin A. Ods.od.nih.gov. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminA-HealthProfessional/.
  4. Gilbert, C., What is vitamin A and why do we need it? Community eye health, 2013. 26(84): p. 65-65.
  5. Chea, E., Lopez, M., & Milstein, H. (2020). Vitamin A. Ncbi.nlm.nih.gov. Retrieved 15 July 2020, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482362/.
  6. LiverTox: Clinical and Research Information on Drug-Induced Liver Injury [Internet]. Bethesda (MD): National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases; 2012-. Vitamin D. [Updated 2017 Oct 5]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK548094/
  7. Office of Dietary Supplements - Vitamin D. Ods.od.nih.gov. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-HealthProfessional/.
  8. Lobo, V., Patil, A., Phatak, A., & Chandra, N. (2010). Free radicals, antioxidants and functional foods: Impact on human health. Pharmacognosy reviews, 4(8), 118–126. https://doi.org/10.4103/0973-7847.70902
  9. Guz-Mark, A., & Shamir, R. (2020). Vitamin E (E. J. B. T.-E. of G. (Second E. Kuipers (ed.); pp. 734–736). Academic Press. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/B978-0-12-801238-3.62156-6
  10. Eleanor Noss Whitney, Sharon Rady Rolfes. (2012). Understanding Nutrition 13e. ISBN: 1285402812, 9781285402819
  11. Nutraceutical Business Review. (2016). Vitamin K2 MK-7: healthy bone, healthy body. Available at: https://www.nutraceuticalbusinessreview.com/news/article_page/Vitamin_K2_MK-7_healthy_bone_healthy_body/115898
  12. Vitamin C. The Nutrition Source. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin-c/.
  13. Niacin. Mayo Clinic. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements-niacin/art-20364984.
  14. Voedingscentrum. (2020). Vitamine B6. https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamine-b6.aspx#blok3
  15. Harvard The Nutrition Source. (2019, 4 september). Vitamin B6. The Nutrition Source. https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin-b6/#:%7E:text=Vitamin%20B6%20is%20believed%20to,risk%20factor%20for%20colorectal%20cancer.
  16. Caudill M. A. (2010). Folate bioavailability: implications for establishing dietary recommendations and optimizing status. The American journal of clinical nutrition, 91(5), 1455S–1460S. https://doi.org/10.3945/ajcn.2010.28674E
  17. Ohrvik, V. E., & Witthoft, C. M. (2011). Human folate bioavailability. Nutrients, 3(4), 475–490. https://doi.org/10.3390/nu3040475
  18. Folic Acid. Centers for Disease Control and Prevention. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://www.cdc.gov/ncbddd/folicacid/about.html.
  19. Scitable by Nature. (2014) Definition deoxyribonucleic acid. https://www.nature.com/scitable/definition/deoxyribonucleic-acid-dna-107
  20. European Food Safety Authority. Tolerable upper intake levels for vitamins and minerals. Scientific Committee on Food Scientific Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies. 2006 http://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/ndatolerableuil.pdf
  21. Adams, J. F., Ross, S. K., Mervyn, L., Boddy, K., & King, P. (1971). Absorption of Cyanocobalamin, Coenzyme B12, Methylcobalamin, and Hydroxocobalamin at Different Dose Levels. Scandinavian Journal of Gastroenterology, 6(3), 249–252. 
  22. Carmel, R. (2008). How I treat cobalamin (vitamin B12) deficiency. Blood, 112(6), 2214–2221. https://doi.org/10.1182/blood-2008-03-040253
  23. Fernandes, C., et al., 15 - Photodamage and photoprotection: toward safety and sustainability through nanotechnology solutions, in Food Preservation, A.M. Grumezescu, Editor. 2017, Academic Press. p. 527-565.
  24. Biotin – Vitamin B7. The Nutrition Source. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/biotin-vitamin-b7/.
  25. Potassium. The Nutrition Source. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/potassium/.
  26. Salt and Sodium. The Nutrition Source. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/salt-and-sodium/.
  27. Office of Dietary Supplements - Iron. Ods.od.nih.gov. (2020). Retrieved 15 July 2020, from https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-HealthProfessional/.
  28. Source: Grahn BH, Paterson PG, Gottschall-Pass KT, Zhang Z. Zinc and the eye. J Am Coll Nutr 2001;20:106-18. 
  29. Li L, Yang X. The Essential Element Manganese, Oxidative Stress, and Metabolic Diseases: Links and Interactions. Oxid Med Cell Longev. 2018;2018:7580707. Published 2018 Apr 5. doi:10.1155/2018/7580707
  30. Aschner JL, Aschner M. Nutritional aspects of manganese homeostasis. Mol Aspects Med. 2005;26(4-5):353-362. doi:10.1016/j.mam.2005.07.003
  31. Source; Porte Jr. D, Sherwin RS, Baron A (editors). Ellengerg & Rifkin’s Diabetes Mellitus, 6th Edition. McGraw-Hill, New York, 2003.
  32. Source: National Research Council, Committee to Assess the Health Implications of Perchlorate Ingestion. Health Implications of Perchlorate Ingestion. Washington, DC: The National Academies Press, 2005.