De Ins en Outs over Klimaatverandering Deel 2: waarom het ons niets ka

Nu we de ins en outs van klimaatverandering hebben besproken, hoe het de wereld verwoest en hoe we er iets tegen kunnen doen, is het tijd om wat dieper op het onderwerp in te gaan. Eén artikel is namelijk niet genoeg. Is sir David Attenborough gestopt met het maken van documentaires over onze prachtige planeet zijn eerste in 1954? Natuurlijk niet! Hij maakte de een na de ander, in de hoop dat zijn kijkers op een dag iets zouden doen om haar te beschermen, in plaats van ademloos te kijken naar prachtig vastgelegde exotische plekken terwijl ze hopeloos betoverd luisteren naar zijn engelachtige stem die het paargedrag van zeldzame pinguïns uitlegt.

Waarom kan het ons, met al deze vreselijke informatie over klimaatverandering en de verwoestende gevolgen ervan, nog steeds niet genoeg schelen om er iets aan te doen? Waarom is elke geopolitieke inspanning tot nu toe mislukt? En is er een oplossing voor het probleem die niet eindigt in de totale verwoesting van de mensheid? Ontdek het in klimaatverandering deel 2: waarom het ons niet kan schelen.

De geschiedenis

Het negeren van het opwarmen van de aarde is niets nieuws onder de zon - de mensheid heeft er een handje van om sceptisch te zijn als het om klimaatverandering gaat. De eerste bezorgdheid over kooldioxide in de atmosfeer gaat echter al zover terug als 1820, toen de eerste industriële revolutie de manier waarop mensen met hun omgeving interacteerde voor altijd zou veranderen.

In 1824 was het de Franse wiskundige en natuurkundige Joseph Fourier die als eerste suggereerde dat de de aarde zonder de atmosfeer wat aan de frisse kant zou zijn (lees: te koud voor enig leven). Rond deze tijd werd ook het ‘broeikaseffect’ ontdekt. Om het geheugen even op te frissen: dat is de toename van de atmosferische concentraties van broeikasgassen zoals kooldioxide (CO2), methaan (CH4), lachgas (N2O) en ozon (O3), die de oorzaak zijn van opwarming van de aarde (2).

Al in 1930 was het bekend dat een verdubbeling van de uitstoot van kooldioxide zou kunnen leiden tot een opwarming van 4 graden Celsius. Midden-20e eeuw erkenden de wereldwijde overheidssystemen echter pas het belang van hun betrokkenheid bij klimaatverandering (voor het eerst in de geschiedenis). En toen duurde het tot 1988 voordat het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) werd opgericht - nu bekend als een van de meest invloedrijke organen die zich buigen over over klimaatverandering (2). Sinds hun oprichting brengt IPCC jaarlijkse rapporten uit, die bevestigen dat onze planeet inderdaad opwarmt.

2016 was het jaar van het Klimaatakkoord van Parijs. 184 landen beloofden elkaar hun koolstofemissies veroorzaakt door menselijke activiteit (ook bekend als antropogene emissies) te verminderen. Maar sindsdien is er al weer een en ander gebeurd… Zoals bijvoorbeeld Trump die de VS uit de overeenkomst wist te halen. Of dat bekend werd dat de meeste landen hun klimaatdoelen voor 2030 niet zullen behalen. En dat, als we deze doelen niet halen, het financiële verlies niet te gering zal zijn (lees: 2 miljard USD per dag) (3). Erger nog: de schade aan het milieu zal onomkeerbaar zijn. In 2020 bereikte de atmosferische CO2 voor het eerst in de geschiedenis bijna 420 ppm (deeltjes per miljoen), en de CO2-uitstoot door verbranding van fossiele brandstoffen werd geregistreerd op 35 miljard ton (4).

Waarom het ons niets kan schelen

Wij mensen hebben de neiging om problemen die we zelf niet rechtstreeks ervaren te negeren of te invalideren. Zoals, bijvoorbeeld, klimaatverandering. De wortel van dit probleem gaat helemaal terug naar toen we nog jagers en verzamelaars waren. Het mensenbrein evolueerde in een wereld waar er een tastbaar en diepgaand verband bestond tussen actie en gevolg. Als een stam bijvoorbeeld alle bomen in hun leefgebied zou omhakken, zouden ze geen hout meer hebben. Simpel! Als ze alle dieren in hun leefomgeving zouden hebben gejaagd, zouden ze geen bron meer hebben voor vlees, huiden, etc. Helder! De gevolgen van hun acties waren onmiddellijk. Een groot verschil tussen het moderne leven en dat van jagers en verzamelaars is dat mensen tegenwoordig zelden zien, voelen, horen of ruiken hoe hun gedrag de omgeving beïnvloedt. We kopen ons eten in de supermarkt en zien niet hoe het wordt verbouwd, geoogst, verwerkt of vervoerd; als een product niet op voorraad is, is het niet meer dan normaal om aan te nemen dat de volgende dag de schappen weer vol zullen zijn (6).

En dan zijn er de gletsjers. We weten allemaal dat de mensheid zonder (zoet) water niet kan voortbestaan, en toevallig bevindt ongeveer 90 procent van de zoetwatervoorraden van de hele wereld zich op Antarctica, in de vorm van gletsjers. Maar omdat we van het smelten van deze gletsjers (of de effecten ervan) in ons dagelijks leven niets merken, hebben wetenschappers er een nogal een kluif aan de wereld ervan te overtuigen dat dit een urgent probleem is dat ons allemaal aangaat.

Is er dan nog wel hoop?

Het was Aristoteles die zei: "wat velen gemeen hebben, wordt het minst verzorgd." We maken deel uit van een systeem dat ons aanspoort om onze winst zoveel mogelijk en onbeperkt te vergroten - in een wereld die beperkt is. Niemand is bereid zich op te offeren, omdat ze maar een heel klein deel van het grote probleem zijn. Hetzelfde geldt overigens voor bedrijven en zelfs overheden.

Veel onderzoekers en economen zijn van mening dat de COVID-19-pandemie het perfecte moment is voor het bedrijfsleven en overheden om hun beleid eens opnieuw onder de loep te nemen en te herstructureren langs duurzamere lijnen. Deze tijden vragen om een krachtig optreden van overheden, en de behoefte aan innovatie lijkt groter dan ooit.

Jarenlang hebben we het 'succes' van landen gemeten door te kijken naar het bbp (bruto binnenlands product), maar veel economen vinden dat het bbp een te enge maatstaf is en moet worden vervangen. Onder anderen omdat het geen rekening houdt met de impact van de economische groei op het milieu. Die impact kan, zoals we eerder bespraken, op lange termijn oplopen tot miljarden dollars per dag. Als er bijvoorbeeld een grote milieuramp plaatsvindt, zal er veel geld worden besteed aan het herstel daarvan, wat - ironisch genoeg - het bbp zal laten groeien. Dus ja, het bbp zou waarschijnlijk niet het voornaamste moeten zijn voor regeringen bij het creëren van economisch en openbaar beleid... (11).

Veel economen beweren dat er meer innovatieve bedrijfsstatistieken en -modellen kunnen en moeten worden gebruikt in plaats van het ouderwetse bbp. Een voorbeeld hiervan is het Donut-model. In dit model wordt een economie als welvarend beschouwd als aan alle twaalf de sociale fundamenten wordt voldaan zonder dat een van de negen ecologische plafonds wordt overschreden.

Het concept van deze plafonds, of planetaire grenzen, is ontwikkeld door de Zweedse professor Johan Rockström om "de veilige grenzen te kwantificeren waarbuiten het aardsysteem niet kan blijven functioneren in een stabiele, Holoceen-achtige toestand." (12) Het overschrijden van de grenzen (of plafonds) zal het vermogen van systemen om een klap op te vangen zonder in te storten bedreigen.

Wat kunnen we doen?

De loop der geschiedenis veranderen is zelden een taak weggelegd voor één persoon, en er is een aantal serieuze maatregelen van de overheid nodig om de zaken echt te veranderen. Toch kunnen wij burgers ons steentje bijdragen op individueel niveau door bewustwording te creëren en het goede voorbeeld te geven. Aangezien de productie van dierlijke producten een van de meest vervuilende industrieën ter wereld is, kan het eten van vleesvrije of zelfs veganistische maaltijden dus een groot verschil maken in de uitstoot van broeikasgassen. Bekijk anders eens onze nutritioneel complete maaltijden die niet alleen 12 maanden houdbaar zijn, maar ook nog eens veganistisch zijn.

De gemakkelijkste en misschien wel de belangrijkste manier om impact te hebben, is door je uit te spreken. Praat met je vrienden, familie, collega's of zelfs met de locale gemeente. Zorg dat je zorgen worden gehoord en moedig anderen aan om de kwestie serieus te nemen! Samen kunnen we een verschil maken.

Bronnen

IPCC. 2014. Climate change 2014: synthesis report – summary for policy makers. Intergovernmental Panel on Climate Change.
Le Treut, H., R. Somerville, U. Cubasch, Y. Ding, C. Mauritzen, A. Mokssit, T. Peterson and M. Prather, 2007: Historical Overview of Climate Change. In: Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change.
Roberts, D. (2019, November 5). Vox. Retrieved from The Paris climate agreement is at risk of falling apart in the 2020s: https://www.vox.com/energy-and-environment/2019/11/5/20947289/paris-climate-agreement-2020s-breakdown-trump.
Global Carbon Budget - Friedlingstein et al. (2019),Earth System Science Data, 11, 1783-1838, 2019, DOI: 10.5194/essd-11-1783-2019.
IPCC 2018. Climate change 2018: special report – Global warming of 1.5°C. Summary for policymakers. Intergovernmental Panel on Climate Change.
Griskevicius, V., Cantú, S. M., & van Vugt, M. 2012. The evolutionary bases for sustainable behavior: implications for marketing, policy and social entrepreneurship. Journal of Public Policy & Marketing, 31(1): 115-128.
Pauleit, S., Zölch, T., Hansen, R., Randrup, T. B., & van den Bosch, C. K. (2017). Nature-based solutions and climate change–four shades of green. In Nature-Based Solutions to Climate Change Adaptation in Urban Areas (pp. 29-49). Springer, Cham.
Conway, E. M., & Oreskes, N. (2014). The Collapse of Western Civilization: A View from the Future. Columbia University.
Cohen, D. K. (2019, March 26). Sea levels are rising and we don’t have a Plan B. Retrieved from University of Utrecht: https://www.uu.nl/en/news/rising%20sea%20levels%20no%20Plan%20B
Falham’s Street Mental Model, The Tragedy of the Commons, https://fs.blog/2011/08/the-tragedy-of-the-commons/
S. Hill. 2020. A post-pandemic research agenda. LSE Impact Blog. Available here: https://blogs.lse.ac.uk/impactofsocialsciences/2020/06/30/a-post-pandemic-research-agenda/
Rockström, J., Steffen, W., Noone, K. et al. A safe operating space for humanity. Nature 461, 472–475 (2009). https://doi.org/10.1038/461472a
Davis, E. (2018). WWF Report Reveals Staggering Extent of Human Impact on Planet. Retrieved from WWF: https://www.worldwildlife.org/press-releases/wwf-report-reveals-staggering-extent-of-human-impact-on-planet